Petsa.

Napilitang sumuot si Daniel sa isang makitid na eskinita sa isang hindi-masyadong tinataong sulok ng Binondo, upang maipilit na makaiwas sa galit na galit na si Li.

Ang dapit-hapon nang paghahabol sa kanya ng naghihimutok na si Li ay ang araw kung kailan sya nasesante sa pinapasukang pagawaan ng papel, at kung kailan din sya pinalayas sa tinutuluyang apartment dahil sa tatlong buwang utang sa upa. Ito rin ang araw na naipawalang-bahala nya ang kanyang cellphone habang nagcha-charge sa isang charging station kung kaya ito’y nanakaw.

MALAS.

Sa kakatago’y napadpad sya sa isang masikip at maliit na tindahan ng magasin.

Sa pagtatago ni Daniel sa loob ng tindahan ni Lean, hindi maiaalis na magtanong ito kung ano’ng nangyayari. Naikwento ni Daniel ang kanyang “hindi sinasadyang” atraso kay Li, kung saan walang-pili nyang naibayad sa may-ari ng apartment nya ang perang napagbentahan nila ng mga tinubog sa gintong estatwa ni buddha. Naikwento nya rin ang lahat ng kamalasan nya nuong araw na iyon, ang tatlong buwan pang kulang sa upa, ang pagkakasesante, ang pagkawala ng cellphone at nabanggit nya ring wala na syang matutuluyan.

Mahusay ang salaysay ni Daniel. Nakakadala ng damdamin. Kaya naman, likas kay Lean, ay naawa itong lubos. Sa awa nya, napaisip ito, at pagka’y may dinukwang sa isang eskaparateng kahoy na kinapapatungan ng isang tumpok ng magasin. Iniabot nya kay Daniel ang isang dyaryo.

Nuon ay Desyembre 17, Sabado. Subalit ang taka ni Daniel na Desyembre 18, Linggo, ang nakalimbag na petsa sa iniabot na dyaryo ni Lean. “Nagkakamali rin pala ang Manila Bulletin” Sabi ni Daniel, na may pagtataka rin kung bakit iyon iniabot sa kanya ni Lean.

Ipinaliwanag ni Lean:

“Araw araw ay mayroong isang matandang lalaki na nag-aabot sa akin ng dyaryo.” Sumandal si Daniel sa isang aparador at saka itinuon ang titig sa nagsasalitang si Lean. Nagpatuloy ito:

“Nung una’y hindi ko pa tanto. Nang maglaon ay naunawan ko na ang lihim ng mga dyaryo.”

Hindi umiimik si Daniel. Nagsalitang patuloy si Lean.

“Ang mga dyaryong galing sa matanda ay una ng isang araw ang petsa. At iyan din ang ilalabas sa imprenta bukas.”

Sumagot si Daniel. “Hindi ko maintindihan.”

“Ang mga mangyayari palang bukas ay nakalimbag na sa peryodikong iyan.” Ika ni Lean.

Napatawa ng bahagya si Daniel. Hindi ito pinansin ni Lean.

“Maaaring hindi kapanipaniwala, pero wala namang mawawala kung susubukan mo.” Kinuha ni Lean ang dyaryo sa kamay ni Daniel at inilipat ito sa isang pahina.

“Hayan. May bola ng lotto mamayang alas-siete. Manong tayaan mo ng kahit papano’y makatulong naman ako sa’yo.”

 Dito ay minuestra na ni Lean na oras na upang umalis si Daniel. Na naiatang na nya ng tulong.

Alas singko y medya nang lumabas si Daniel sa tindahan ni Lean. Binunot nya ang natitirang salapi sa bulsa ng kanyang maong. Una’y tinititigan nya ang pabalat ng dyaryo. “TYPHOON SENDONG  LEAVES 436 DEAD IN MINDANAO.”. Tipikal na balita. Walang kakaiba. Tiningnan nya rin ang nasa sports at entertainment, at ang iba pang kolum. “Arroyo gets TV set for her hospital suite” at “Public warned on fake bills”. Napangiti sya. “Fake.” Nasabi nya nang mahina sa sarili. Naisip nya na sa isang saglit ay nagmuka syang tanga sa pagbabalak na tayaan nga ang numero sa dyaryo.

Bumili sya ng isang short order na pansit bihon. At makaraan ang sampung minuto, May hawak na syang lotto tiket.

Walang matutuluyan si Daniel sa gabing iyon kung kaya’t wala syang TV o radyo na pwedeng pag-abangan ng bolahan ng lotto. Hindi sya pwedeng bumalik sa apartment sapagkat alam nyan dun sya babalik-balikan ni Li, at isa pa, hinihintay nalang ng may-ari na hakutin nya ang mga gamit nya.

Sa isang barandilya sa may parking lot ng McDonald’s sya napahiga.

Ginising sya ng busina ng mga dumadaang jeepney. Napabalikwas sya ng makita nyang mataas na pala ang araw. Tumingin sya sa kanyang wristwatch. Alas nuebe pasado na.

Napahaba ang tulog nya. Daling tinungo ni Daniel ang isang tindahan ng dyaryo sa may Binondo church. Parang mahihimatay sya ng makita nya ang lumabas sa bola ng lotto. Hindi magkaumayaw syang nanakbo palusot sa eskinita kung saan naroon ang tindahan ni Lean. “Labing pitong milyong piso ang makukubra ko! Nanalo ako!”

Hindi nagsasalita si Lean. Parang na-ulol sandali si Daniel sa kasiyahan.

Nang mapabalik sa sarili’y napaharap sya kay Lean. Hindi ito nagsasalita. Sa halip ay iniabot lamang ulit ang isang bagong Manila Bulletin at saka iminuestrang lumakad na sya palabas ng tindahan. May taka kay Daniel. Lumabas na ito ng pintuan at masayang masayang nagtititili sa kalsada. Hindi nya maubos-maisip kung saan saan nya wawaldasin ang makukuha nyang salapi.

Makaramdam sya ng gutom. Tiningnan nya ang  kanyang wristwatch at nakitang mag aalas dose na pala. Kinalaman na sya ng sikmura kaya naupo sya sa isang tapsilugan. Umorder sya ng isang tapsilog at dalawang kanin. Habang naghihintay ng order ay binuklat nya ang bagong dyaryong iniabot sa kanya ni Lean. Nuon ay Desyembre 18, Linggo. Ang petsa sa peryodiko ay Desyembre 19, Lunes. “CGMA’s FATE IN PNOY’s HAND” nakakasawa parin ang balita. Buklat, buklat, buklat. “IPHONE 4s CRAZE” Bibili sya nito, naisip nya. Buklat pa ulit. “LOCAL HOOD SHOT TO DEATH.”

Binasa nya: Chinatown, MNL. A known Filipino-Chinese hoodlum Daniel Ting was shot to death in an eatery,  yesterday at 12:34 in the afternoon…

Napaiktad si Daniel sa kinauupuan. Binasa nyang muli ang kolum. Walang nagbago. Tiningnang muli ang wristwatch. 12:31. Tuliro, Namumutla, Tumingin sa lamesa, tumingin sa katabi, tumingin sa bentilador, tumingin sa likod, tumingin sa wristwatch.. 12:33. 

Tumingin ulit sa likod. Naroon nakatayo si Li. 

Magsasalita sana si Daniel subalit…






-ewak hernandez
december 18, 2011

APAT

Isa iyon sa mga umagang nagliliparan ang mga tutubi at maamoy ang hamog.

Sa matayog na alapaap ay sumasayaw sa hangin kasama ng mga tutubi ang espirito ni Dawa. Nakatanaw sya sa sanlibutan na para bang unang beses nya itong nakita. Minasid nyang may galak at ngiti sa labi ang lupa.

Sa matagal na oras ng pag-gala ni Dawa, ay napatuntong sya sa isang magulang na pilapil, sa isang kapatagan sa hilaga ng kapuluan. Dala narin marahil ng pagod ay napaidlip ang anito ng hangin sa silangan, sa malapad na dahong tangkay ng pilapil.

Napabalikwas si Dawa ng makaramdam ng matalas na bagay sa kanyang batok. Bahagyang napangiti ang anito ng hangin ng makita ang sibat ni Ma-I na nakatutok sa kanyang leeg.

“Anong pakay at naparito?” Matapang na tanong ni Ma-I, ang anito ng lupa sa hilaga.

“napasyal lang at nadala ng ihip ng aking hangin sa’yong mainam na kalupaan, Ka-Mai.” Sagot ni Dawa.

Ibinaba ni Ma-I ang sandata. Bumangon si Dawa’t pinasalamatan ang pilapil. Matagal na katahimikan na isang saglit ay binasag ni Ma-i.

“Ka-Dawa, bilang naririto ka’t may panahong mapagsalitaan, ibubukas ko na sa’yo ang mga balitang naisambit sa’kin ng tainga ng lupa..” Pinaunlakan ito ng anito.

“Nagiging mailap na ang tao. Natututo na syang mamuhay na hindi umaasa sa kalinga nating mga anito. Kailangang may gawin na tayo upang hindi nya tayo tuluyang isantabi’t limutin.” Sumbong ni Ma-i.

“narating na ako ng balitang ‘yan. Namasdan ko rin ang tao at nakita ngang napupuspos na sya ng talino. Ilang panahon narin mula noong huli ko syang marinig tumawag sa’kin.” Sagot ni Dawa.

Inabot ni Ma-I ang isang bagong bunot na tubo kay Dawa. Binali ito ni Dawa sa gitna at iniabot kay Ma-I ang kaputol. Sabay silang sumipsip sa matamis na tubo.

“Ka-Ma-I, maging makupkupin ka’t paubayang dito sa hilaga magdaos ng pulong kasama ang dalawa pa.” kibo ni Dawa. Nagpatuloy. “Paiihipin ko ang aking hangin upang marating ng balita ang dalawa sa kanluran at katimugan.”

umihip nga ang hangin ni Dawa. At noon din ay inihanda ang isang kapulungan.

Dala ng isang nagdidingas na ipu-ipo ay naparoon sa hilaga si Bighaya, ang anito ng apoy sa kanluran. Mayamaya pa’y nagbuga ang pampang  ng karagatan ng isang malaking balyena kung saan sa malaking bibig nito’y lumabas si Siwat. Ang anito ng tubig sa katimugan.

At napaikot ang apat sa isang nakabuluhang usapan.

“Aba, tayo ay hindi dapat mabahala, sapagkat ang hininga ng tao ay galing sa mga ilong natin. Mabilis din natin itong malalagot kung nanaisin natin.” Ika ni Siwat.

“Ginawa natin ang tao upang maging karapatdapat sa’tin. At upang sa pagtagal ay maging katulad nating mga espiritong binasbasan ni Bathala.” Dugtong ni Bighaya.

“nababahala lang naman ako, na sa pagtagal ay maging ‘sing lawak ng dunong natin ang kamalayan ng tao. Anong buti ang dulot nito kung magkakapantay na tayo ng diwa?” mahinang sabi ni Ma-I, nagpatuloy. “nakakapangilabot isipin na ang nilikha natin ang sya ring lulupig sa’tin pag nagkataon.”

Nagsalita si Dawa. “Ka Ma-I, wala ka na bang natitirang ni kaunting tiwala sa tao?”

 Si Bighaya ang sumagot. “hindi tayo ililigtas ng tiwala Ka Dawa. Ang matalinong budhi ay walang ibang hahangarin kundi ang lubos pang katalinuhan. At papatalino na ng ubod ang tao.” Walang humaliling magsalita.

Sa katahimikan ng pulong ay may narinig na naglalakad ang mga anito. Dali nilang tinungo ang pinanggagalingan ng yabag. Sa di kalayuan ay nasilayan nilang namamasyal si Bathala.

“Magandang araw.” Bati ni Bathala sa apat. “Batid ko ang alalahanin ng inyong mga puso.” Dugtong nito.

Sumagot si Bighaya, “Hindi po ba kayo nababahala sa maaaring gawin ng tao, mahal na Bathala?”

Huminga ng malalim si Ma-I bago nagsalita rin, “nangangamba lamang po kaming baka dahil sa matayog na dunong ay iwalang-bahala na ng tao ang aming pagka-anito. Ni hindi na ito dumadasal sa’min pamula ng matutong mamuhay sa sarili.” Sumangayon naman ang iba.

Sumakay ang espirito ni Bathala sa lawin at malakas na sinabi: “Kayong apat! Ibibigay ko ang inyong hangad at gagawan ng paraan ang naging kinahinatnan ng tao.”

Pumagaspas ang lawin. “Aalisan ko ng dila’t pandinig ang tao sa kabila naman ng pagbibigay ko sa ibon ng kakayahang humuni, sa aso ng kakayahang tumahol at sa iba pang tunog na babalot sa sanlibutan.” Lumipad ang lawin at umalingawngaw ang salita ni Bathala sa alapaap. “Hindi makapagsasalita ang tao kasabay ng pagiging bingi nya sa lahat ng tunog. Dahil dito’y magkakaroon sya ng dahilang makipagtalastasan sa inyong apat na lumikha sa kanya upang manalangin. Subalit hindi nya masusumpungan ang kagalingan.”

At sa paglagitik ng kidlat ay naglaho si Bathala.

Lumipas ang mga araw at minasdan ng apat ng kinagawi ng tao. Tinamaan ito ng matinding kalungkutan, at samantalang talastas naman ng mga anito ang iniisip ng tao at naririnig nilang humihingi ng tulong ito sa kanila, wala naman silang kapangyarihan sa ibabaw ni Bathala. Tumagal pa’t nabibingi na ang apat na anito sa mga dasal ng pagsisisi ng puso ng tao. Dahil dito’y nagpatawag ulit ng pulong si Dawa.

Sa pulong ay naunang nagsalita si Dawa: “Hindi ko na matiis ang tao. Hindi ko na makayang makita syang maghihirap.”

Sumagot si Bighaya, “O, hindi ba’t ito ang ninais natin? Subalit nuong pauna lamang. Ako ma’y lubos ang awa sa tao.”

Nagsalita rin si Ma-I “Maari pang may kumausap sa Bathala’t sabihing talupin na ang sakit na ipinatong sa tao.”

Habang nagsasalita ang mga anito, tumayo si Siwat at kinuha ang buslong nakalubid sa kanyang baywang. “Bibigyan ko ng dalawang patak ng tubig ang tao. Anu pa’t magsisilbi itong tanda ng labis nyang lumbay at ipapatak ito ng kanyang mata upang matanto ni Bathala ang kanyang pagsisisi.” At nanaog si Siwat at hinipo nga ang mga mata ng tao.

Sumunod ay tumindig si Bighaya. “Pagdidingasin ko ang alab sa puso ng tao. Sa gayo’y madarama nya ang iba’t ibang pihit ng emosyon.  Sa ganito’y naipaparating nya sa atin, at kay Bathala ang mga nais ng kanyang puso. Tatawagin itong ‘Damdamin’. ” at bumulusok ang isang pulang alab na ibinato ni Bighaya sa dibdib ng tao.

Sumalita si Ma-I. “Naibigay ko na sa tao ang dunong sa pangangaso’t pagtatanim saking lupain. Ang maihahandog ko na lamang ay ang karapatan upang libutin ang kahit saan sa aking lupalop samantalang siya ay nagbibigay ng galang sa ibang nilalang tulad ng hayop at halaman. ” at nagkagayon nga.

Huling nagsalita si Dawa: “Nasa akin ang kapangyarihan ng hangin at kalawakan. Ibibigay ko sa tao ang kapangyarihan upang gamitin ang hangin sa paghahatid ng mensahe sa atin, kay Bathala at sa ibang nilalang sa kahit na paanong paraang magagamit nya ang hangin, samantalang hindi sya nakakarinig at nakakapagsalita.” At nagkagayon nga.

Ilang buwan ang nagdaan.

Isang gabing pinahahampas ni Siwat  sa dalampasigan ang alon, ay napadaana ang tao. Hindi nagpakita ang anito at ito’y tumago sa isang kabibe. Nalilitong-gulat ni Siwat ng isang malamyos na tunog  ang narinig nyang lumabas mula sa mga labi ng tao. Mainam ito sa pandinig ni Siwat at ramdam nya ang damdamin na nakapaloob dito. At nuon nga narinig ang unang sipol. Nanaog ang tatlo pang anito sapagkat nadinig rin nila ang malambing na tunog ng sipol ng tao. Batid din nilang may panalangin itong kasama dahil sa damdaming nakapaloob sa bawat tono. Datapwa’t hindi ito naririnig ng tao, nagagamit nya naman ang hangin upang ito’y patunugin. Ilang sandal pa’t may dalawang patak ng luhang umagos sa mga mata ng tao. At dito’y naramdaman nilang ito’y nakikiusap.

Nanalangin ang apat kay Bathala. Ilang sandal pa’t nakadinig sila ng palakpak na sinasabayan ng pagtimpalak ng paa. Sipol, sipol at sipol. Damdaming masaya’t may pasasalamat. At laking gulat ng apat ng sumalita ang tao kasabay ng kanyang palakpak at pagyabag ng paa.

“Mga anitong hirang, pagsisising taos

Sa pusong naghirap, sa inyo’y tantos

Ang malimot kayo’y hindi na mauulit

Ako’y sasambit parati aawit.”

At narinig nga sa mundo ang kaunaunahang awit matapos talupin ni Bathala ang lambong na itinalukbong nya sa boses at pandinig ng tao. Labis ang kasiyahan ng tao kung kaya’t umawit lang sya ng umawit buong gabi sa mga anito. Ang apat nama’y lubos ang galak sa pakikinig sa mga awit ng papuri at pagsamba sa kanila. Naglaon ay hinandugan nila ang tao ng mga instrumentong makalilikha ng musikang makasasabay sa pagawit ng tao. Natutong umawit ang apat gawa ng tao, at buong saya rin nilang inawitan si Bathala. At sinabi ni Bathala sa lawin: “At natuto rin sila ng bagong kaalaman sa nilalang na kinatatakutan nilang mahihigitan ang dunong nila. May buting dulot rin naman pala.”

-Ewak Hernandez

2012